Uspostavljanje voćnjaka na parceli
Uprawa roślin sadowniczych może przynieść wiele satysfakcji - własne owoce są z reguły tańsze i zdrowsze. Samodzielnie możesz decydować o tym, czy stosować chemiczne środki ochrony roślin, czy też poprzestać na metodach ekologicznych, zgodnych z natrurą. Aby jednak uprawa sadu nie przyniosła rownież zbyt wielu problemów, zakładanie sadu na działce trzeba poprzedzić odpowiednimi przygotowaniami - wybrać właściwe miejsce pod sad, przygotować glebę, rozplanować nasadzenia i wybrać najlepsze odmiany roślin sadowniczych, takie które mają smaczne owoce, ale także będą dobrze rosły w warunkach jakie będziesz mógł zapewnić im na Twojej działce.
Zakładanie sadu na działce trzeba dobrze przemyśleć
Wybór miejsca i powierzchnia zakładanego sadu
Pierwszym problemem, jaki przyjdzie nam rozwiązać, gdy zdecydujemy się na zakładanie sadu na działce, jest wybór odpowiedniego miejsca pod uprawę roślin sadowniczych i określenie powierzchni, jaką sad zajmie. Jest to pierwsza i bardzo ważna decyzja, która zaważy na powodzeniu dalszej części przedsięwzięcia. Należy ją zatem dokładnie przemyśleć i podjąć z należytą rozwagą.
Przy określaniu powierzchni i położenia zakładanego sadu proponuję abyś wziął pod uwagę następujące elementy:
- czego oczekujesz od upraw prowadzonych na działce
- jaką powierzchnią działki dysponujesz i jaką jej część chcesz przeznaczyć na sad
- jakie jest położenie Twojej działki i jakie panują na niej warunki środowiskowe
Poprzez Twoje oczekiwania rozumiem przede wszystkim to, w jakim charakterze chcesz wykorzystać swoją działkę. Na działce obok zakładanego sadu może znaleźć się również część przeznaczona pod uprawę warzyw, część ozdobna i część wypoczynkowa.
Przeważnie pod założenie sadu przeznacza się około 1/3 całkowitej powierzchni działki. Jeżeli powierzchnia Twojej działki wynosi około 300m², na sad będziesz mógł przeznaczyć około 100m²2. Taka powierzchnia pozwala na prowadzenie uprawy różnych gatunków drzew i krzewów owocowych i wystarcza na potrzeby 5-cio osobowej rodziny. Jeżeli Twoja działka jest większa niż 300m², to, jaką jej część przeznaczysz na sad, zależy wyłącznie od Twoich potrzeb. Jeżeli natomiast działka jest znacznie mniejsza - konieczny będzie pewien kompromis. Oczywiście nie musisz rezygnować z uprawy warzyw, czy roślin ozdobnych. Może jednak okazać się konieczne ograniczenie różnorodności gatunków roślin sadowniczych, jakie będziesz mógł uprawiać w zakładanym sadzie.
Rozwiązaniem tego problemu może okazać się również uprawa intensywna, polegająca na uprawie odmian drzew osiągających niewielkie rozmiary (odmiany niskie i karłowe), które można sadzić w niewielkich odstępach. Dzięki temu, na niewielkiej powierzchni sadu, w zależności od Twoich potrzeb, będziesz mógł posadzić dużo różnych drzewek i osiągnąć dość duży plon. Krzewy jagodowe (głównie porzeczki czerwone i agrest) można natomiast prowadzić w formie sznurów pod ścianą lub płotem. Nawet truskawki można uprawiać na pionowych konstrukcjach!
Część sadownicza powinna być wyraźnie wydzielona na obszarze działki. Jeżeli drzewa posadzisz chaotycznie, a po między nimi będziesz uprawiał warzywa, okaże się, że pielęgnacja takiego ogrodu będzie bardzo uciążliwa. Plony, jakie ostatecznie zbierzesz będą niewielkie i słabe jakościowo.
Jeżeli powierzchnia Twojej działki jest zbyt mała, aby wydzielić na niej zarówno część sadowniczą, warzywniczą jak i ozdobną, możesz połączyć sad z ogrodem ozdobnym. Przy takim rozwiązaniu, pomiędzy drzewami owocowymi załóż trawnik. Dzięki temu część sadownicza nabierze charakteru ozdobno-rekreacyjnego.
Sad zakładany na działce musi harmonizować z częścią ozdobną i warzywniczą. Ważne jest aby poszczególne części ogrodu nie tylko pasowały do siebie wizualnie, ale również nie kolidowały ze sobą pod względem zapewnienia roślinom odpowiednich warunków środowiskowych. Pielęgnacja działki będzie łatwiejsza, jeżeli w bliskim sąsiedztwie posadzisz rośliny o podobnych wymaganiach wodnych, cieplnych i świetlnych. Dla większości drzew owocowych idealne jest stanowisko słoneczne i zaciszne. Natomiast krzewom jagodowym lekki cień nie będzie przeszkadzał.
Uwaga! Pamiętaj, iż truskawki i poziomki, chociaż są roślinami sadowniczymi, należy uprawiać w części przeznaczonej na uprawę warzyw! Wynika to z niewielkich rozmiarów tych roślin i ich wymagań pielęgnacyjnych. Podobnie jak warzywa trzeba je uprawiać naprzemiennie (unikać corocznej uprawy w tym samym miejscu).
Jeżeli Twoja działka graniczy z drogą, na której występuje ruch samochodowy, najbliżej drogi stwórz część ozdobną. Będzie ona doskonałą wizytówką Twojego ogrodu działkowego, a jednocześnie w głębszej części działki rośliny użytkowe zostaną nieco osłonięte od zanieczyszczeń. Zwróć także uwagę na warunki słoneczne oraz kierunek wiatrów. Poszczególne części działki zaplanuj tak, aby wyższe drzewa lub zabudowania nie rzucały cienia na rabaty kwiatowe i warzywnik. Zabudowania czy też żywopłot powinny natomiast chronić część uprawną działki przed zimnymi wiatrami wiejącymi z północnego wschodu.
Rys. 1 Przykładowe rozmieszczenie roślin na działce.
Przy rozplanowywaniu poszczególnych części działki, nie zapomnij, iż Twoja działka graniczy z innymi działkami. Zwróć uwagę, aby rośliny uprawiane na Twojej działce nie kolidowały z uprawami sąsiada. Może się np. zdarzyć, iż w miejscu gdzie chcesz posadzić rośliny wymagające dobrego nasłonecznienia, pada cień rzucany przez drzewo rosnące na sąsiedniej działce. Zasady, dotyczące wysokości altanek i roślin mogących rosnąć na działkach oraz odległości od płotu jakie należy zachować określa regulamin POD. Aktualną wersję regulaminu znajdziesz na stronie internetowej Polskiego Związku Działkowców.
Dobór gatunków i odmian do zakładanego sadu
Większość z nas zapewne chciałaby posadzić na działce jak najbardziej zróżnicowane gatunki i odmiany roślin sadowniczych, a przede wszystkim te, których owoce najlepiej smakują. Oczywiście nie ulega wątpliwości, że przy wyborze gatunków i odmian do sadu zakładanego na działce powinieneś wziąć pod uwagę własne preferencje, co do tego, jakie owoce najbardziej lubisz. Jednak, aby rośliny dawały dużo smacznych i zdrowych owoców, konieczne jest zapewnienie im właściwych warunków uprawy. Warunki panujące na Twojej działce muszą odpowiadać wymaganiom poszczególnych roślin.
Dobierając gatunki do zakładanego sadu, zwróć uwagę na następujące cechy roślin sadowniczych:
- smak i jakość owoców oraz wielkość plonu,
- regularność owocowania,
- termin dojrzewania owoców,
- samopylność,
- tempo i siła wzrostu,
- wymagania środowiskowe (świetlne, glebowe, wodne itp.),
- odporność na niskie temperatury i choroby.
To, jakie owoce najbardziej Ci smakują, jest sprawą twoich upodobań. Jaka była by radość z owoców, których nie będziesz chciał jeść? Wybierz zatem to co lubisz, pamiętając jednak o pozostałych czynnikach warunkujących wybór gatunku i odmiany do sadu. Niestety trzeba się liczyć z tym, że rośliny dającej Twoje ulubione nie da się uprawiać w warunkach panujących na Twojej działce lub uprawa taka będzie bardzo trudna. Konieczny będzie zatem pewien kompromis.
Przy wyborze odmiany zwróć również uwagę na regularność jej owocowania. Niektóre odmiany mają tendencję do owocowania naprzemiennego, czyli co dwa lata. Jeżeli chcesz zbierać owoce każdego roku, koniecznie zwróć uwagę na tę cechę danej odmiany.
Planując nasadzenia w przyszłym sadzie, zwróć również uwagę na termin owocowania wybranych odmian. Jeżeli sadzisz kilka odmian danego gatunku, wybierz takie odmiany, które dadzą owoce w różnych terminach. Dzięki temu będziesz mógł jeść ulubione owoce przez dłuższy okres czasu. Jeżeli sadzisz tylko jedno drzewo lub krzew danego gatunku, spróbuj wybrać odmianę, której owoce dojrzewają nierównomiernie, co również wydłuży okres zbiorów. Zwróć również uwagę na okres, przez jaki można przechowywać owoce po zbiorze.
Czasem, mimo najlepszej pielęgnacji, zdarza się, że drzewo w ogóle nie daje owoców albo owocuje bardzo słabo. Powodem takiej sytuacji może być brak zapylacza. Jeżeli wybierasz odmianę obcopylną, konieczne jest posadzenie jej obok odmiany zapylającej. Dla dobrego owocowania zapylaczy potrzebuje wiele odmian jabłoni, gruszy, czereśni i śliw. Gdy Twoja działka jest zbyt mała, aby sadzić po kilka odmian każdego gatunku, koniecznie wybierz odmiany samopylne. Nie ma co liczyć na to, że zapylacz będzie akurat rósł u sąsiada.
Obecnie zaleca się sadzenie na działkach drzew osiągających niewielkie rozmiary. Dzięki temu możliwe jest posadzenie drzewek w mniejszych odstępach i zebranie dużych plonów nawet z małej powierzchni działki. Poza tym z niższych drzew łatwiej jest zrywać owoce.
Z drugiej jednak strony, wybierając drzewka karłowe, trudno będzie posiedzieć w cieniu gruszy. Wchodzenie na drabinę też może być pewnego rodzaju atrakcją podczas zbiorów, której mając drzewka karłowe nie doświadczymy. Coraz więcej osób też, czy to z tęsknoty, czy z chęci posiadania dużego drzewa ze względów estetycznych, poszukuje starszych odmian, osiągających większy wzrost. Trzeba zatem rozważyć wszystkie za i przeciw.
W przypadku najpopularniejszych w polskich sadach jabłoni, tempo wzrostu uzależnione jest przede wszystkim od podkładki. Zwróć zatem szczególną uwagę na podkładkę, na jakiej drzewo zostało zaszczepione. Chociaż wyhodowano kilkadziesiąt różnych podkładek dla jabłoni, najczęściej w sklepach ogrodniczych można nabyć jabłonie na podkładce karłowej M9 lub półkarłowej M26.
Nieco inaczej sprawa wygląda w przypadku gruszy. Większość grusz jest szczepiona na siewkach gruszy kaukaskiej i nie mamy do wyboru podkładek o różnej sile wzrostu. W tym przypadku kieruj się siłą i tempem wzrostu samej odmiany, jaka została zaszczepiona na podkładce. Jeżeli jednak koniecznie chcesz mieć karłową gruszę, poszukaj egzemplarza szczepionego na pigwie S. Najlepsze karłowe podkładki dla czereśni to P-HL A, PH-L B, Gisela 5, a dla śliw - Węgierka Wangenheima lub Pixy.
Być może właśnie nasunęło Ci się pytanie: po co w ogóle drzewka szczepi się na podkładkach? Otóż dzięki temu możemy otrzymać rośliny lepiej spełniające nasze oczekiwania. Drzewka takie łączą w sobie zalety wybranej przez Ciebie odmiany z zaletami zastosowanej podkładki. Możesz wybrać odmianę o szybkim, bujnym wzroście, dzięki czemu w łatwy sposób będziesz mógł ją prowadzić i formować. Jednocześnie zastosowana karłowa podkładka, da Ci pewność, że drzewko zbytnio się nie będzie rozrastać i dość szybko da pierwsze owoce.
Drzewka szczepione na karłowych podkładkach mają jednak pewne wady. Szybko zaczynają dawać owoce (już po 2 latach uprawy), ale też krócej żyją. Żywotność jabłoni na karłowej podkładce ocenia się na około 20 lat, podczas gdy drzewo silnie rosnące może dawać owoce nawet przez 50 lat. Sad wypełniony drzewami karłowymi będzie więc wymagał wcześniejszego odnowienia. Poza tym na glebach bardzo słabych drzewka karłowe zawiążą dużo drobnych, mało smacznych owoców i będą zupełnie pozbawione przyrostów pozwalających formować korony drzewek. W takim przypadku lepiej wybrać egzemplarz szczepiony na podkładce o nieco silniejszym wzroście.
Na podkładkach w formie pieńka bywają także szczepione krzewy. Mówimy wtedy o formie piennej lub o krzewie szczepionym na pniu. Najczęściej spotykany jest agrest pienny lub porzeczka czerwona. Krzewy jagodowe w formie piennej wyglądają atrakcyjniej, łatwiej jest zbierać z nich owoce oraz pielęgnować glebę pod krzewem. Dlatego też gorąco zachęcam Cię do spróbowania uprawy takiej właśnie formy porzeczki lub agrestu.
Następny element, który ma ogromne znaczenie, to wymagania danego gatunku i odmiany, co do warunków środowiskowych panujących na naszej działce. Najlepiej wybrać odmiany o mniejszych wymaganiach i łatwiejsze w pielęgnacji. Dominujące znaczenie ma tu odporność roślin na niskie temperatury panujące w okresie zimowym i na wiosenne przymrozki. Jeżeli mieszkasz w chłodnych rejonach Polski (głównie na wschodzie) lepiej zrezygnuj z uprawy gatunków słabo odpornych na niskie temperatury lub wrażliwych na przymrozki, takich jak brzoskwinie, czereśnie i morele.
Posljednji i, po mom mišljenju, najvažniji element koji biste trebali uzeti u obzir prilikom odabira biljaka za svoj voćnjak je njihova osjetljivost na bolesti voćaka. Odabirom sorti koje nisu vrlo osjetljive na bolesti, umanjit ćete potrebu za upotrebom kemikalija za zaštitu bilja, koje mogu biti skupe i utjecati na naše zdravlje, a često i na stanje kultiviranih biljaka. Nažalost, teško je odabrati sortu koja se lako uzgaja, daje ukusne i bogate prinose i otporna je na sve bolesti. Stoga pokušajte intervjuirati vlasnike susjednih parcela o tome od čega boluju voćnjaci na tom području i odaberite biljke koje su prvenstveno otporne na bolesti koje su se nedavno najčešće javljale u obližnjim voćnjacima.
Izbor načina vožnje
Kada planirate postaviti voćnjak na zemljišnom zemljištu, vrijedi razmisliti o najpovoljnijem načinu njihovog vođenja. Pogotovo ako je područje koje možete posvetiti voćnjaku vrlo ograničeno. Voćke možemo držati u samostojećem obliku ili u redovima. U slučaju drveća na patuljastim podlogama koje se drže u samostojećem obliku, preporučuje se stvaranje tzv. vitka kruna vretena. Objasnit ću kako to postići u odjeljku posvećenom brizi o mladom voćnjaku.
Slika 2 Voćke vođene kao samostojeće i u redovima
Također možete trčati drvećem i grmljem pored zida ili ograde, sve dok su položaji dobro izolirani. Međutim, ovaj način trčanja prilično je rijedak u vrtovima za dodjelu. Šteta, jer vam omogućuje vrlo rijetko korištenje površine parcele, stvara dobre uvjete za sazrijevanje plodova, a biljke je lakše zaštititi od vjetra, mraza i štete koju ptice nanose u vrtu.
